انتخاب قطر به عنوان میزبان جام جهانی ۲۰۲۲ با نگرانیهایی همراه بود؛ از شک و شبههها در مورد سابقه حقوق بشری این کشور گرفته تا چالشهای لجستیکی نظیر این که بازیکنان و هواداران چطور با دمای بالای ۴۰ درجه کنار خواهند آمد؟
یک راه حل این بود که مسابقات در فصل زمستان برگزار شود. اما جدای از آن، این کشور ثروتمند بیابانی قول داده میراثی پیشرو از خود به جای بگذارد؛ فناوریهایی پیشرفته که امکان برگزاری رویدادهای ورزشی مهم در تمام طول سال و حتی در گرمترین کشورهای دنیا را فراهم میکند. هاجر صالح، فوتبالیست قطری میگوید گرما و و رطوبت باعث شده فوتبال بازی کردن در این منطقه به یک چالش تبدل شود.
اما قطریها چگونه بدون صرف هزینههای هنگفت شرایط را برای بازیکنان و هواداران مساعد خواهند کرد؟

در روزهای بازی، ۴۰ هزار نفر روی سکوهای ورزشگاهها حضور خواهند داشت که این خود حرارت و رطوبت ایجاد میکند.
حرارت تولید شده در درون ورزشگاه و گرمای خود هوا در قطر، ترکیبی چنان خفهکننده ایجاد میکند که برای کنترل آن به یک سیستم خنککننده موثر نیاز است.
برای این منظور زیر صندلیهای تماشاچیان هواکشهایی نصب شده که به خنک شدن آنها کمک میکند.

این دهانهها هوا را به آرامی و با ملایمت بیرون میدهند و مثل دریچههای تهویه بالای سر مسافران در هواپیما نیستند که هوای متمرکز روی یک نقطه با فشاری زیاد از آنها خارج میشود.
این راهکار شرایط را برای هواداران فوتبال بهتر میکند اما تکلیف بازیکنان درون زمین چیست؟
فوتبالیستهای امروزی در طول یک بازی ممکن است بیش از۱۰ کیلومتر هم بدوند و در نتیجه حدود سه لیتر آب از طریق تعریق از دست بدهند. بنابراین باید خنک بمانند و به اندازه کافی آب بنوشند.

بنابراین در جریان جام جهانی قطر هوای سرد از دهانههای بزرگ در استادیوم جریان پیدا میکند تا لایهای از هوای خنک روی زمین بازی ایجاد شود.
دکتر سعود عبدالغنی، کارشناس سیستمهای تهویه مطبوع و یکی از دستاندرکاران راهاندازی این سیستم میگوید زاویه دهانهها و و مکان و چگونگی ورود هوای سرد به ورزشگاه به گونهایست که بازیکنان به هیچ وجه احساس سرما نکنند.

هوای خنکی که دوباره گرم میشود، توسط هواکشهای نصب شده در ردیفهای میانی ورزشگاه مکیده میشود.
این هوا پس از تصفیه و خنک شدن مجدد، بار دیگر در ورزشگاه به جریان میافتد و به این ترتیب چرخه کامل میشود.
آب سرد پس از جذب گرما به یک مخزن عظیم ۴۰ هزار لیتری در فاصله سه کیلومتری پمپاژ میشود تا در آنجا دوباره خنک شده و برای بازی روز بعد آماده شود.

دکتر سعود عبدالغنی که کل این سیستم را ابداع کرده گفت قطر قصد دارد میراثی بر جای بگذارد که نه فقط در جام جهانی بلکه سالهای متمادی به درد کشور بخورد.
او میگوید برای دستیابی به آنچه خود او با عنوان “آسایش حراراتی” از آن یاد میکند، سالها تحقیقات گسترده انجام شده است. آسایش حرارتی یعنی ایجاد محیطی که برای حداکثر تعداد از افراد مطبوع باشد. از سوی دیگر، گفت و گو با ورزشکاران و هواداران در مسابقات جهانی دو و میدانی سال ۲۰۱۹ در قطر در فهم این که کدام طراحی به سود تماشاچیان و بازیکنان در جام جهانی خواهد بود، تاثیری بسزا داشت.
آیا این سیستم جدید تهویه مطبوع پایدار است؟
برگزار کنندگان جام جهانی ۲۰۲۲ قطر اطمینان دادهاند انرژی مصرفی برای خنک کردن ورزشگاهها به انتشار گازهای گلخانهای بیشتر منجر نخواهد شد چون برق مورد نیاز آن توسط نیروگاه جدید تولید برق خورشیدی تامین میشود.
اما تضمین کربنخنثی بودن کل تورنمنت، اقدامی بلندپروازانهتر است.
میزان کربن “تجسم یافته”، یعنی آلایندههای کربنی تولید شده در جریان ساخت ورزشگاهها ، ۹۰ درصد مجموع ردپای کربنی ورزشگاهها را تشکیل میدهد که به طور تخمینی ۸۰۰ هزار تن گاز گلخانهای در جو منتشر میکنند. بنابر آمار و ارقام سازمان حفاظت از محیط زیست این برابر میزان گاز گلخانهای است که اگر ۸۰ هزار بار با یک خودروی سواری دور دنیا بچرخیم، تولید خواهد شد.
اما مشکل فقط به استادیومها ختم نمیشود و مساله تاثیر حمل و نقل در جریان جام جهانی از جمله پروازهایی که هواداران را به کشور میزبان میبرند هم وجود دارد.
فیفا میگوید به دلیل ماهیت فشره این تورنمنت و فاصله کم میان ورزشگاههای قطر، میزان انتشار گازهای گلخانهای ناشی از جابجایی میان ورزشگاهها در مقایسه با جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه کمتر از یکسوم خواهد بود.
اما قطر برای تحقق وعدههای خود در مورد برگزاری یک تورنمنت سبز بر استفاده از راهکارهای تعدیل کربن تکیه دارد که به منظور جبران گازهای گلخانهای که تا کنون منتشر شده به کار گرفته میشوند.
هنوز مشخص نیست که آنها چگونه میخواهند به این هدف دست یابند. فیفا میگوید برای جبران گازهای گلخانهای که در طول جام جهانی منتشر میشوند، به استفاده از فناوریهای متفاوت از جمله مدیریت پسماند، انرژیهای تجدیدپذیر و احتمالا کاشت درخت روی آورده . هر چند هنوز نمیتوان تایید کرد که در نهایت کدام پروژهها را انتخاب کرده است.
اما ممکن است دههها طول بکشد تا این طرحها در جذب کربن موثر واقع شوند. تحقیقات اخیر بیبیسی نشان داده که برخی جنگلها که قرار بوده با هدف تعدیل کربن احداث شوند، هنوز فقط روی کاغذ وجود دارند.
با این تفاسیر، برای قضاوت در مورد این که آیا قطر واقعا به اهداف سبز خود دست یافته یا ادعاهایش مبنی بر استفاده از سیستمهای پایدار حرف پوچی بیش نبوده، هنوز به زمان نیاز داریم.
قطر علاوه بر این همچنان با انتقادها نسبت به هزینه انسانی بالا در میان ۳۰ هزار کارگر مهاجر که برای ساخت ورزشگاههای جام جهانی به خدمت گرفته شدهاند، روبروست. بنابر گزارشها شمار قابل توجهی از آنها جان باخته یا به شدت مجروح شدهاند. علاوه بر این اتهامهایی هم در رابطه با کار اجباری، شرایط کاری فرساینده، وضعیت نامناسب اقامتگاهها، عدم پرداخت حقوق و توقیف گذرنامه کارگران روبرو بوده است.
اما دولت قطر همه این ادعاها و اتهامات را رد کرده و تاکید دارد که از سال ۲۰۱۷ تدابیری را برای حفاظت از کارگران مهاجر در برابر صدمات ناشی از کار در گرمای شدید، کاهش ساعات کاری و بهبود شرایط اردوگاههای محل اقامت آنها به کار گرفته است. با این حال بنابر اطلاعات سازمان بینالمللی کار فقط طی سال ۲۰۲۱، از مجموع کارگرانی که به نحوی در پروژههای مرتبط با جام جهانی مشغول به کار بودهاند، ۵۰ نفر جان خود را از دست داده و بیش از ۵۰۰ نفر به شدت مجروح شدهاند. و این یکی دیگر از مشکلات خارج از زمین بازی است که قطر برای آن زیر ذرهبین خواهد بود.